Kartka z kalendarza historycznego: Anna Louisa Karsch (1722 - 1791) - poetka śląskiego ludu i pruskiego dworu

Anna Louisa Karsch należy do podstawowego kanonu ważnych lokalnie nazwisk, które zostały przeze mnie po raz pierwszy wydobyte z mroków historii regionu dopiero w 1985 roku, w pierwszym wydaniu Kalendarium dziejów Świebodzina i okolic do roku 1939. Na ślad naprowadziły mnie szczątkowe informacje zawarte w Historii Śląska, publikacji wydanej przez PAN we Wrocławiu w latach 1960-1961, a także sugestie Hildegardy Dreyer, byłej mieszkanki niemieckiego Świebodzina, członkini ziomkostwa Heimat Züllichau-Schwiebus.

Anna Louisa Dürbach „die Karschin” urodziła się 1 grudnia 1722 roku na farmie mlecznej w Przetocznicy (niem. Hammer), jako córka karczmarza Christiana Dürbacha. Niekochana przez matkę i wcześnie osierocona przez kochającego ojca (zmarł w 1728 r.), spędziła bolesne i bardzo trudne dzieciństwo.

Matka oddała ją pod opiekę stryja, urzędnika sądowego (komornika) w Trzcielu, który w sekrecie zajął się edukacją dziewczynki. Po czterech szczęśliwych latach niedobra rodzicielka zabrała ją do domu, aby zajmowała się pasieniem krów, doglądaniem dzieci swoich przyrodnich sióstr oraz służbą w obcych domach.
Anna wcześnie ujawniła swój talent literacki, nauczyła się pisać i czytać, dzięki wujowi poznała podstawy łaciny. Pierwsze lektury dał jej przyjazny pastuszek. Czytała stare niemieckie książki ludowe, arabskie Baśnie z tysiąca i jednej nocy i Robinsona Crusoe. Zaczęła zapamiętywać pieśni i wiersze, i pisać własne - z okazji chłopskich wesel, chrzcin, pogrzebów i innych wydarzeń.

Po śmierci ojczyma, w wieku 15. lat, została wydana za sukiennika Michaela Hirsekorna ze Świebodzina. Znowu musiała ciężko pracować. Z tego związku urodziło się troje dzieci. Nie było to szczęśliwe małżeństwo, mąż był alkoholikiem i nie tolerował zamiłowania żony do poezji i książek, będącego odskocznią od jej marnej egzystencji. Kiedy w 1749 r. państwo pruskie wprowadziło ustawę o prawnej możliwości rozwiązywania związków małżeńskich, Anna Louisa po 11. latach małżeństwa i z trzecim dzieckiem w drodze, stała się pierwszą rozwiedzioną kobietą w Prusach.

Zaraz po rozwodzie, bez grosza przy duszy, szybko poślubiła Daniela Karscha, krawca ze Wschowy. Niestety, mężczyzna ów był również alkoholikiem. We Wschowie jej talent zauważył rektor miejscowej szkoły Ribov. Karschin zaczęła pisać coraz więcej wierszy, zyskując pewien rozgłos. Publikowała utwory na łamach lokalnych gazet na Śląsku, a dzięki honorariom ratowała finanse rodzinne. Upamiętniła odwiedziny króla polskiego Augusta III we Wschowie w 1752 r. utworem An Seine Majestät den König von Polen. Chwaląc pokojową politykę władcy, zwróciła również uwagę na swoje bardzo trudne położenie, co jednak pozostało bez echa. Pomagały jej natomiast miejscowe prominentne osoby i rodziny, w większości żony luterańskich pastorów.

W 1755 r. zorganizowano przeprowadzkę całej rodziny do Głogowa. Poetka wyraźnie tym poruszona napisała: - Wydaje mi się, że mój geniusz był jak ptak, który po raz pierwszy uświadomił sobie, że ma dar latania.
W Głogowie spotykała się przedstawicielami miejscowej elity. Szybko dała się poznać jako utalentowana autorka okolicznościowych wierszy oraz patriotycznych pieśni. Tutaj 13 maja 1758 wraz z trójką swych dzieci przeżyła dramatyczny pożar miasta, co opisała w liczącym 300 wersów utworze Dwie ody na wielki pożar Głogowa. W stolicy księstwa przebywała w latach 1755 - 1761.

Podczas wojny siedmioletniej i pruskiej kampanii przeciwko Austrii na Śląsku, Karsch napisała wiele utworów na cześć Fryderyka II, króla pruskiego. Stały się one niebawem znane w Berlinie. Ujawniające grozę wojen wiersze oraz poematy publikowane były także w śląskich almanachach i czasopismach. Ze względu na pogarszające się zdrowie, co powodowane było przez nasilający się alkoholizm znanego z gwałtowności męża, zatroskani przyjaciele skierowali ją w 1760 r. do Cieplic na dwumiesięczny wypoczynek. Po jej powrocie komendant głogowskiej twierdzy von Haack spowodował, iż 45-letniego D. Karscha skierowano do wojska.

Jej wiersz Klagen einer Witwe (Utyskiwania wdowy) zwrócił uwagę pruskiego barona Rudolfa von Kottwitz z Bojadeł, i dzięki jego protekcji w 1761 r., poetka wyjechała do Berlina. Piękno jej poezji, a zwłaszcza jej niezwykły talent do improwizacji szybko przyniosły jej sławę. Przyciągały uwagę wiodących myślicieli i artystów epoki, takich jak: Mojżesz Mendelssohn, Gotthold Ephraim Lessing, Johann Georg Sulzer, Johann Gottfried von Herder, a później Johann Wolfgang von Goethe. Okrzyknięta "zmartwychwstałą Safoną", w końcu znalazła patronów i nawet dostała się na audiencję u króla Prus Fryderyka II. Poeta Johann Wilhelm Ludwig Gleim (1719 - 1803) przygotował jej wiersze wybrane do publikacji. Zaproszono ją do Magdeburga i Halberstadt. W Magdeburgu pracowała z siostrą króla, Amalią, nad Passionskantate.

Osiągnęła szczyt swojej kariery w momencie publikacji w 1764 r. wybranych wierszy, pt. Auserlesene Gedichte von Anna Louise Karschin, z biografią i wstępem J. Sulzera, otrzymując ogromne honorarium 2 tys. talarów. W późniejszym okresie jej rymy oceniane były już surowiej, klasyfikowane jako poezja okolicznościowa.
Do osiągnięć literackich Karsch należy zaliczyć korespondencję – szczególnie jej listy do Gleima, w których szczegółowo oboje opisywali „literackie sceny” w Berlinie i Halberstadt. Listy te stanowią odzwierciedlenie epoki późnego oświecenia w Prusach. Karsch prowadziła również korespondencję z Goethem (i spotkała się z nim w 1781 r.).

Jeszcze w 1763 r. król Fryderyk II obiecał Karschin dom i roczną pensję. Słowa jednak nie dotrzymał. Dopiero w 1787 r. Fryderyk Wilhelm II zgodził się zbudować poetce dom. Ostatnie lata życia były dla niej najbardziej literacko owocne.
Zmarła mając 69 lat, 12 października 1791 roku, gdy zachorowała podczas podróży do Frankfurtu n./Odrą. Pochowana została w Berlinie na cmentarzu obok kościoła św. Zofii (na ścianie świątyni wmurowano zachowaną do dziś tablicę).
W 1792 r. pośmiertnie ukazały się jej Gedichte (wiersze) z biografią autorstwa jej córki, Caroline Louise von Klencke. Wnuczka Helmine von Cezy również przejęła zamiłowanie do poezji.

Anna Louisa Karsch była pierwszą Niemką, która utrzymywała siebie i trójkę swoich dzieci z własnej twórczości literackiej. Poetka pomimo ekonomicznych, edukacyjnych i ideologicznych granic, potrafiła osiągnąć sukces – stając się przykładem emancypacji w duchu oświecenia.